Przyjrzyjmy się zatem przykładom prób zwiększenia dawek azotu na żyznym stanowisku lessowym w Saksonii przez 20 lat. Co ważne – przykład pokazuje to samo pole, gdzie zawsze występuje ten sam przedplon.

Uśredniony plon wynosi około 93 dt/ha przy optymalnym poziomie nawożenia 166 kg N/ha. Rozpiętość nawożenia i plonów waha się tutaj od 60 kg N/ha i 85 dt/ha do 240 kg N/ha i 107 dt/ha. Każdego roku kombinacja optymalnego plonu i związanego z nim wskaźnika aplikacji azotu jest zupełnie inna. Natura po prostu nie trzyma się wytycznych Brukseli czy Berlina. Jeśli każdego roku stosować optymalne nawożenie, bilans azotu w tym przykładzie wyniósłby -30 kgN/ha. Na tym żyznym i dobrze zmineralizowanym polu, absolutnie sensowne byłoby nawożenie słomą w przeliczeniu w ilości 50 kg N/ha - w przeciwnym wypadku zubażamy to żyzne stanowisko.

Spójrzmy na dodatkowe dane w tabeli:

W pierwszej kolejności przedstawiono wzrost plonu w wyniku nawożenia mineralnego, czyli optymalny plon minus plon podstawowy (który wynosi 28 dt/ha). Po drugie, przeliczono plon podstawowy na azot glebowy (N-Min), który musi być dostępny aby wyprodukować plon podstawowy. Z obliczeń wynika, że to średnio 135 kgN/ha. Zasilanie plantacji w kolejnych zabiegach, waha się między 92 a 188 kgN/ha, czyli ok. 100 kg. Oznacza to, że plon w ilości 64 dt/ha, uzyskuje się ze 135 kgN/ha z gleby, kolejne 28 dt/ha ze 166 kgN/ha. Zatem, do uzyskania optymalnego plonu potrzeba więc 135 i 166 kgN/ha, co daje sumę w ilości 301 kgN/ha. Jeśli dodamy do siebie azot glebowy i mineralny, to optymalne zasilenie plantacji będzie na poziomie pomiędzy 232 – 347 kgN/ha. Zarówno gleba jak i zawartość N-Min nie są wcześniej znane. I to jest właśnie kluczowe zadanie dla optymalizacji produkcji roślinnej. 

Wróćmy na chwilę do optymalnych dawek azotu i odpowiadających im optymalnych plonów. Co się stanie, jeśli wyrównamy nawożenie do jakiejś średniej wartości? 

Weźmy jako przykład średnią wartość z tej serii doświadczeń: 166 kg N i wydajność 93 dt. Jeśli uznamy widełki o wartości +-20 kg N/ha za dopuszczalny, to w konsekwencji okazuje się, że 5 lat w których nawozilibyśmy średnio 46 kgN/ha to za dużo, a 8 lat gdy nawozilibyśmy średnio 42 kgN/ha, to niewystarczająco. Tak więc przez okres 13 lat przeoczyliśmy optimum przynajmniej 40 kgN/ha. W tym przykładzie oznacza to, że niewłaściwie nawozimy 75% powierzchni upraw.

A to tylko i aż różnice pomiędzy latami. To, co można zaobserwować w pierwszej kolejności to TYLKO wpływ warunków pogodowych na poziom optymalnego nawożenia i plonu. Różnice w obrębie jednego pola na różnych głębokościach, wynikają z różnic struktury gleby i są co najmniej tak duże, że w konsekwencji należy je również uwzględniać jako zmienną wartość. Mamy zatem dwie rzeczywiste cechy zakłócające – pogodę ORAZ glebę. Aby być sprawiedliwym i konsekwentnym, nie można nie wspomnieć o różnych zdolnościach adaptacji korzeni. Oznacza to, że istnieją trzy rzeczywiste zmienne zakłócające.  

Do czego prowadzi podejście do nawożenia, czyli nawożenie zgodnie z przepisami określonymi w programie?

Prowadzi to do stałej nadwyżki lub niedoboru optymalnego nawożenia, zarówno w przedziale czasowym (w latach), jak i w obrębie jednego roku na różnych głębokościach. Przy przekroczeniu lub zaniżeniu o 40 kgN/ha, należy liczyć się ze stratą plonu – średnio o 5 dt. W ten sposób dochód gospodarstwa może być niższy o 300-400 PLN/ha – tak długo jak nie wrócimy do optymalnego nawożenia. 

Wykonajmy przykładowe obliczenia! Gospodarstwo z uprawą zbóż na powierzchni 500 ha i 75 % poziomie błędnych decyzji. To daje 375 ha x strata na poziomie 300-400 PLN/ha. Roczny dochód gospodarstwa pomniejszony o 112.500 – 150.000 PLN – każdego roku!

W roku bieżącym mieliśmy wiele ciekawych przykładów, gdzie zasoby zostały niewłaściwie wykorzystane. Oto kilka z nich:

Jeśli dodamy do wylegania upraw inne straty z plonów, zbiorów, koszty następcze rosną na obszarach przenawożonych z 300-400 PLN/ha*rok do 600, a nawet 1600 PLN/ha. W ten sposób szybko osiągamy dwukrotność, a nawet czterokrotność wartości wyjściowej straty. Popularne powiedzenie „gdzie nie ma jaj, nie ma gniazd” tak naprawdę mówi o tym, że niektórzy rolnicy nie są skłonni do zmiany podejścia w produkcji roślinnej.

Można temu zaradzić poprzez własną, nieprzymuszoną samokrytykę strategii nawożenia. Nawożenie według ustalonych wartości orientacyjnych – jak w przypadku Dyrektywy azotanowej – lub innych metod bilansowych prowadzi zawsze do strat. Obszary przenawożone i obraz wylegania, tak jak często było widać tego roku, to nie jednostkowa sytuacja – to raczej plaga.

Często się słyszy: „Dyrektywa nas ogranicza, raporty wypełniamy (przyp. Nie zawsze zgodne ze stanem faktycznym), a i tak nawozimy taką ilością jaką możemy”. To okłamywanie samego siebie i od samego początku skazane na niepowodzenie. 

Przed obowiązywaniem Dyrektywy azotanowej wielu rolników czy kierowników gospodarstw uważało, że znajdujemy się z poziomem plonowania i nawożenia za optimum. Rezultaty stosowania YARA N-Sensor to oszczędności w nawożeniu azotem sięgające 8-15 %, przy jednoczesnym umiarkowanym wzroście plonu o ok. 5 dt/ha. Po wprowadzeniu przepisów regulujących poziom stosowania nawozów azotowych, wielu rolników uważa, że azot aplikowany nie jest już wystarczający by zapewnić optimum. Zakładają, że osiągnięcie tego pułapu jest niemożliwe i są daleko przed tym poziomem. Nie podejmują działań mających zmianę myślenia. To wyjątkowo złe podejście – jest zupełnie inaczej. Przed optimum nawożenia funkcje są wyjątkowo strome, za optimum odwrotnie. Oznacza to tylko, że wzrost plonów przy jednoczesnej optymalizacji wieloma funkcjami produkcji jest znacznie większy niż przed wprowadzeniem przepisów programu. Oszczędność nawożenia może być mniejsza, ale zwiększamy szanse na uzyskanie wyższego plonu.

Szczególnie w warunkach „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami”, należy przejść na elastyczną strategię nawożenia za pomocą N-Testera. Korzyści płynące z nawożenia azotem na małą skalę i corocznie dostosowywanego są WIĘKSZE po wprowadzeniu Dyrektywy niż wcześniej. Ponadto, rozsądne przeciwdziałanie spadkom plonów przez niewłaściwą gospodarkę azotem jest również nie tylko modą, ale przede wszystkim koniecznością.